Co to jest szczepionka?
Szczepionka jest preparatem biologicznym, który ma "udawaæ" naturaln± infekcjê i w efekcie prowadziæ do wytworzenia odporno¶ci na kontakt z danym drobnoustrojem. Po zaszczepieniu organizm "pamiêta" szczepionkê i od razu "zabiera siê" do wytwarzania przeciwcia³ przeciwko okre¶lonej chorobie zaka¼nej.
Co zawieraj± szczepionki?
Szczepionka zawiera albo jeden, albo kilka antygenów. Uzyskuje siê je z ¿ywych lub zabitych drobnoustrojów. Mo¿e te¿ zawieraæ ¶rodki konserwuj±ce, substancje stabilizuj±ce, wzmacniaj±ce i przyspieszaj±ce wywo³anie odporno¶ci. Zawiera równie¿ ¶ladowe - naprawdê niewielkie - substancje, które pozosta³y w wyniku jej produkcji.
Do³±cz do Zdrowia na Facebooku!
Jakie s± rozdaje szczepionek?
Ogólnie rzecz bior±c, szczepionki dzielimy na ¿ywe i zabite oraz monowalentne (jednosk³adnikowe) i skojarzone (wielosk³adnikowe). Obawê mo¿e wywo³ywaæ s³owo "¿ywe" - wydaje siê, ¿e taka szczepionka jest dla organizmu niebezpieczna. Jednak te drobnoustroje, które znajduj± siê w ¿ywych szczepionkach, nie maj± w³a¶ciwo¶ci chorobotwórczych, wiêc nie wywo³aj± choroby. Szczepionki ¿ywe to na przyk³ad szczepionka przeciw odrze oraz szczepionka przeciw gru¼licy.
Szczepionki zabite za¶ posiadaj± drobnoustroje, których moc jest "zdezaktywowana" poprzez rozmaite zabiegi - poddawanie odpowiedniej temperaturze czy dzia³aniu specjalnym zwi±zkom chemicznym.
Szczepionki monowalentne, czyli jednosk³adnikowe, zabezpieczaj± przed jedn± chorob±. Zawieraj± jeden rodzaj drobnoustroju lub kilka przeciwcia³, które pochodz± od jednego drobnoustroju. Szczepionki poliwalentne, czyli wielosk³adnikowe, maj± kilka typów tego samego drobnoustroju albo przeciwcia³a, które pochodz± z kilku typów drobnoustroju. Do takich szczepionek nale¿± DTP (szczepionka skojarzona przeciwko b³onicy, tê¿cowi i krztu¶cowi) czy MMR (trójsk³adnikowa szczepionka przeciw odrze, ¶wince i ró¿yczce).
Istniej± ju¿ szczepionki, które zabezpieczaj± naraz przed wieloma chorobami za jednym wstrzykniêciem. Niestety, s± drogie i pañstwo ich nie refunduje.
Jak dzia³aj± szczepionki?
Szczepionki "zabite" trzeba podawaæ w kilku dawkach. Szczepionki "¿ywe" wywo³uj± odporno¶æ szybko po podaniu. Antygen, który w momencie szczepienia jest wprowadzany do organizmu, stymuluje uk³ad immunologiczny (odporno¶ciowy) do wytwarzania przeciwcia³. Wtedy powstaj± tzw. komórki pamiêci immunologicznej - jak mo¿na ³atwo siê domy¶liæ, dziêki nim organizm "pamiêta" odporno¶æ na dane drobnoustroje. Gdy - i je¶li - dochodzi do zetkniêcia siê z chorobotwórczym drobnoustrojem, wytwarzaj± siê odpowiednie przeciwcia³a, które chroni± przed chorob±.
Szczepienia a odporno¶æ zbiorowa
Odporno¶æ zbiorowa (inne nazwy to odporno¶æ zbiorowiskowa, odporno¶æ stadna, odporno¶æ grupowa) to zjawisko, które chroni te osoby, które z ró¿nych wzglêdów nie mog³y byæ zaszczepione przed chorobami zaka¼nymi przenoszonymi z cz³owieka na cz³owieka. Takie osoby to na przyk³ad wcze¶niaki (za ma³e, by je szczepiæ), osoby chore przewlekle czy osoby ze znacznie obni¿on± odporno¶ci±. Im wiêcej z nas zostanie zaszczepionych, tym szerszy bêdzie kordon ochronny przeciwko chorobom zaka¼nym. Rodzice, którzy odmawiaj± szczepienia dzieci, stwarzaj± zatem niebezpieczeñstwo nie tylko dla swojego potomstwa, lecz tak¿e dla innych, s³abszych i chorych osób.
Procent populacji, który musi byæ zaszczepiony, ¿eby stworzyæ skuteczn± odporno¶æ grupow±, ró¿ni siê w zale¿no¶ci od choroby. W przypadku odry jest to 95 procent, ¶winki - 75-85 procent, krztu¶ca - oko³o 92 procent. Nawet niskie zej¶cie poza ten poziom stwarza niebezpieczeñstwo dla tych, którzy nie mogli byæ zaszczepieni.
Przeczytaj: Piêæ procent mniej szczepieñ to ju¿ kilkukrotny wzrost liczby chorych. Widaæ to na przyk³adzie odry
Które szczepienia s± obowi±zkowe w Polsce?
Lista szczepieñ obowi±zkowych, a wiêc bezp³atnych, jest do¶æ d³uga. Dzieci s± szczepione przeciwko nastêpuj±cym chorobom:
- gru¼lica,
- WZW typu B,
- b³onica,
- tê¿ec,
- krztusiec,
- polio,
- Hib (bakteria powoduj±ca m.in. zapalenie opon mózgowych, p³uc czy oskrzeli),
- odra,
- ¶winka,
- ró¿yczka,
- pneumokoki (szczepienie obowi±zkowe od 2017 roku).
Przeciwnicy szczepionek - dlaczego nie szczepi± swoich dzieci?
Motywacje s±, rzecz jasna, ró¿ne. G³ówn± przyczyn± jest, jak siê wydaje, dezinformacja, teorie spiskowe oraz wierzenie w medyczne mity. W internecie znajduje siê mnóstwo informacji, które - w przewa¿aj±cej wiêkszo¶ci - nie s± poparte wiarygodnymi badaniami lub w ogóle nie maj± podanego ¼ród³a. W efekcie dostajemy mnóstwo danych, które po prostu nie s± zgodne z prawd±, a w które ³atwo uwierzyæ ze wzglêdu na ich atrakcyjno¶æ (teorie spiskowe brzmi± sensacyjnie, s± ciekawe, o wiele ciekawsze ni¿ nudne, ale prawdziwe statystyki czy badania). Co wiêcej, w naszych czasach - na szczê¶cie - wiêkszo¶æ chorób zaka¼nych jest w³a¶nie dziêki szczepieniom zduszanych w zarodku. Nie widzimy przez to katastrofalnych efektów tych gro¼nych chorób. Przez to nasza czujno¶æ jest u¶piona - antyszczepionkowcy bardziej boj± siê zwykle niegro¼nych efektów ubocznych szczepieñ ni¿ samej bardzo gro¼nej choroby. Bywa te¿, ¿e rodzice nie szczepi± swoich dzieci, bo tak jest im po prostu wygodniej - nie maj± czasu lub nie jest to dla nich dostatecznie wa¿ne.
Czym s± niepo¿±dane odczyny poszczepienne (NOP)?
Niepo¿±dany odczyn poszczepienny to ka¿da dolegliwo¶æ, która wystêpuje w wyniku szczepienia. Przyczyny wyst±pienia NOP-u mog± byæ ró¿nie. Najczê¶ciej niepo¿±dane odczyny poszczepienne wynikaj± z indywidualnej odpowiedzi organizmu szczepionego. Zdarza siê jednak, ¿e szczepionka podana jest w niew³a¶ciwy sposób czy jest z³ej jako¶ci. Polscy lekarze maj± obowi±zek zg³aszania ka¿dego przypadku NOP-u.
Warto mieæ na uwadze, ¿e nie ka¿da dolegliwo¶æ poszczepienna oznacza zwi±zek przyczynowo-skutkowy ze szczepieniem. Przyk³ad - nieco przejaskrawiony, ale przemawiaj±cy do wyobra¼ni: je¶li z³amiemy nogê po szczepieniu, nie oznacza to, i¿ wyst±pi³ u nas NOP. Mimo wszystko nie nale¿y lekcewa¿yæ ¿adnego zaburzenia i ka¿d± w±tpliwo¶æ warto konsultowaæ z lekarzem.
Wed³ug teorii spiskowych szczepienia powoduj± autyzm. Jest to, oczywi¶cie, nieprawda. Zdegradowany ju¿ naukowiec Andrew Wakefield w 1998 roku opublikowa³ w "The Lancet" sfa³szowane badanie, które mia³o dowodziæ w³a¶nie zwi±zku miêdzy szczepieniami a autyzmem. Na szczê¶cie oszustwo odkryto, magazyn "The Lancet" oficjalnie wycofa³ siê z publikacji, a powi±zania szczepienia-autyzm jak nie by³o, tak nie ma.
Najczê¶ciej wystêpuj±ce niepo¿±dane odczyny poszczepienne to:
- zmniejszenie apetytu,
- podwy¿szona temperatura cia³a,
- dra¿liwo¶æ, podenerwowanie,
- senno¶æ, niespokojny sen,
- rumieñ w miejscu wstrzykniêcia.
Czêsto wystêpuj±ce niepo¿±dane odczyny poszczepienne to:
- wysoka gor±czka (ponad 39 stopni),
- dra¿liwo¶æ, podenerwowanie,
- ból w miejscu wstrzykniêcia,
- rumieñ w miejscu wstrzykniêcia,
- stwardnienie/obrzêk w miejscu wstrzykniêcia.
Rzadko wystêpuj±ce niepo¿±dane odczyny poszczepienne to:
- wymioty,
- biegunka,
- wysypka,
- pokrzywka,
- du¿e stwardnienie lub obrzêk w miejscu wstrzykniêcia,
- p³acz,
- obrzêk twarzy,
- duszno¶ci,
- drgawki.
Ciê¿ki przypadek NOP, czyli wstrz±s anafilaktyczny, wystêpuje u maksymalnie trzech osób na milion dawek szczepionki MMR.
Dlaczego warto szczepiæ?
Odpowied¼ wydaje siê prosta - by chroniæ siê przed bardzo gro¼nymi chorobami zaka¼nymi, które przechodzi siê ciê¿ko, powoduj± powik³ania, a nawet mog± skoñczyæ siê ¶mierci±. Nie dla wszystkich jednak jest to oczywiste, warto zatem podsumowaæ plusy szczepieñ.
Przeczytaj: Od pierwszych objawów do ¶mierci minê³a nieca³a doba. Rodzice zmar³ego ch³opca ostrzegaj±
Niektórzy przeciwnicy szczepieñ twierdz±, ¿e znaczny spadek zachorowalno¶ci na choroby zaka¼ne wynika z rozwoju naszej higieny, czystej wody i kontrolowanej ¿ywno¶ci. To nieprawda. Oczywi¶cie, wszystkie te czynniki s± wa¿ne, lecz nie zapobiegaj± zaka¿eniom. Dane s± zdecydowanie po stronie szczepieñ - wed³ug badaczy rocznie pozwalaj± na unikniêcie nawet sze¶ciu milionom zgonów!
Fakt, ¿e nie zapadniemy na dan± chorobê, to nie koniec plusów szczepieñ. Unikamy równie¿ powik³añ, które niejednokrotnie s± niezwykle gro¼ne i mog± skoñczyæ siê ciê¿kim kalectwem albo ¶mierci±. Co wiêcej, szczepienia s± dla organizmu o wiele bezpieczniejsze ni¿ leki, które trzeba zastosowaæ, by pokonaæ dan± chorobê zaka¼n±. I wreszcie - szczepienia to ogromna oszczêdno¶æ dla pañstwa. S± o wiele tañsze ni¿ ewentualne leczenie.
Dziêki szczepieniom z powierzchni Ziemi ca³kowicie zniknê³a ospa prawdziwa. Jeste¶my na dobrej drodze do tego, by nigdy wiêcej nie pojawi³o siê tak¿e polio.
Skorzysta³am - miêdzy innymi - z wielu informacji zamieszczonych na stronie szczepienia.pzh.gov.pl.
