Rak prostaty to nowotwór złośliwy, który rozwija się w gruczole krokowym, zwanym też prostatą lub sterczem. Prostata znajduje się w miednicy, otacza cewkę moczową. Kobiety nie mają gruczołu krokowego.
Rak prostaty to około 11% wszystkich zachorowań na raka zdiagnozowanych u mężczyzn. Niestety, liczba cierpiących na nowotwór gruczołu krokowego wciąż rośnie - co roku odsetek chorych zwiększa się o 2,5%. Jak w przypadku każdego nowotworu, jeśli raka prostaty wykryje się wcześnie, będzie o wiele łatwiej go wyleczyć. Dlatego tak ważne są regularne badania i profilaktyka.
> Przeczytaj: UKŁAD PŁCIOWY MĘSKI - funkcje, budowa i najczęstsze dolegliwości
Około 95% nowotworów prostaty to raki gruczołowe, czyli gruczolakoraki. Zdarza się, że w gruczole krokowym pojawiają się inne nowotwory złośliwe, np. mięsaki.
Niektóre powiększenia gruczołu krokowego to tylko przerosty prostaty (tzw. gruczolaki stercza), czyli zmiany niezłośliwe, ale wymagające leczenia.
Rak prostaty: przyczyny
Rak prostaty nie ma jednej określonej przyczyny. Istnieje jednak zespół czynników, które zwiększają ryzyko zachorowania. Są to:
- wiek - mężczyźni po 40. roku życia powinni badać się regularnie, aby jak najwcześniej wykryć ewentualną chorobę;
- czynniki genetyczne - mężczyźni, w których rodzinach występują mutacje genu BRCA1, są bardziej narażeni na raka prostaty; u kobiet z tych rodzin obserwuje się więcej przypadków raka jajnika i piersi;
- inne predyspozycje rodzinne - jeśli rak prostaty wystąpił u krewnego I stopnia, ryzyko zachorowania jest dwukrotnie wyższe; jeżeli zachorowało dwóch (lub więcej) krewnych, ryzyko zwiększa się aż 10 razy;
- rasa - statystycznie częściej chorują osoby rasy czarnej;
- dieta - nieprawidłowa dieta pełna tłuszczów, cholesterolu i białka oraz uboga w selen, witaminy D i E.
Rak prostaty: objawy
Rak stercza w większości przypadków rozwija się bardzo długo (potrafi czaić się nawet ponad 10 lat!) i niemalże bezobjawowo. Mężczyźni skarżą się w tej fazie choroby głównie na problemy związane z oddawaniem moczu - nagłą konieczność pójścia do toalety, przymus wstania z łóżka w środku nocy, nagłe parcie na mocz, sikanie wąskim strumieniem i "nie do końca". W niektórych przypadkach jednym z objawów jest krwinkomocz. Uwaga! Nie oznacza to krwi w moczu, lecz czerwonych krwinek, których nie widzi się gołym okiem.
> Przeczytaj: O czym świadczy kolor moczu? I czy dziwny kolor moczu musi oznaczać chorobę?
W następnych fazach choroby dochodzi do zatrzymania moczu w pęcherzu, wodonercza, niewydolności nerek. Często pojawiają się bóle pleców, które wynikają z przerzutów na kręgosłup. Rak prostaty przerzuca się nie tylko na okoliczne narządy (np. węzły chłonne w miednicy), lecz także te dalsze, np. płuca, wątrobę i mózg. Zwykle występują również przerzuty do kości.
Rak prostaty: diagnostyka
- Palec
Podstawową formą diagnostyki raka prostaty jest badanie per rectum, czyli po prostu palcem przez odbyt. Nie należy się tego badania wstydzić, ponieważ najszybciej i w najprostszy sposób wykrywa ono ewentualne nieprawidłowości. Lekarz wsadza palec do odbytu pacjenta i sprawdza, czy na prostacie - do której łatwo dotrzeć tą drogą - nie ma żadnych stwardnień czy grudek. Zdrowy gruczoł krokowy jest wyraźnie gładki i giętki.
- Krew i mocz
Dalsza diagnostyka obejmuje badanie krwi oraz moczu. Najnowszą metodą sprawdzania obecności raka prostaty jest badanie nazywane płynną biopsją. Polega na pomiarze genetycznych oznak raka prostaty, które, uaktywnione, mają powiązanie z rozwojem tego nowotworu. Płynna biopsja ma wykazać, czy dalsze badania są konieczne; biopsja tradycyjna jest bardziej inwazyjna i czasochłonna. Wielu pacjentów chorych na raka prostaty musi przejść przez biopsję kilkukrotnie - nowy sposób badania oszczędziłby im bólu i ewentualnych powikłań. Metoda ta jest stosunkowo nowa i na razie oferuje ją tylko kilka polskich szpitali.
- PSA
Przy diagnostyce raka prostaty niemalże zawsze wykonuje się badanie krwi PSA, czyli badanie swoistego antygenu sterczowego (ang. prostate specyfic antigen). PSA można zrobić minimum dwie doby po badaniu gruczołu krokowego per rectum - nawet delikatne podrażnienia prostaty mogą wpłynąć na podwyższenie poziomu antygenu.
Poziom PSA nie powinien być większy niż 4 ng/ml krwi. Jeśli przekracza tę wartość, może to oznaczać, iż rozwija się nowotwór. Warto jednak pamiętać, że wynik badania PSA nie jest ostateczny - często mężczyźni z podwyższoną wartością antygenu są zupełnie zdrowi, a ci z PSA w normie - chorzy.
- Biopsja
Biopsja cienkoigłowa zwykle jest jedynie potwierdzeniem diagnozy lekarza o wystąpieniu raka prostaty. Po wykonaniu badania wiadomo, czy pacjent choruje na nowotwór.
Biopsja gruboigłowa ma szersze zastosowanie, jest też nieco bardziej inwazyjna. Przy pomocy specjalistycznych narzędzi do odbytu wprowadza się grubą igłę i pobiera materiał do analizy histopatologicznej, która wykazuje nie tylko obecność komórek rakowych, lecz także ich rodzaj i stopień złośliwości.
- Skala Gleasona
Skala Gleasona to skala oceny złośliwości raka, którą wykonuje się na podstawie fragmentu tkanki guza. Dzięki temu czynnikowi można dokładnie określić charakter choroby. Skala Gleasona pozwala lekarzom na wybranie najbardziej odpowiedniej dla pacjenta terapii.
- Ultrasonografia przezodbytnicza
Ultrasonografia przezodbytnicza, czyli TRUS, daje wyraźny obraz wewnętrznej budowy gruczołu krokowego i pokazuje, gdzie dokładnie leży guz. Za pomocą TRUS można z dużą precyzją wskazać, z którego fragmentu nowotworu trzeba pobrać wycinek tkanki do dalszych badań. Czasem wykonuje się także USG prostaty przez powłoki brzuszne.
Rak prostaty: leczenie
Metody leczenia dobiera się indywidualnie, w zależności od zaawansowania choroby, wieku chorego, wyniku PSA i miejsca na skali Gleasona.
- Operacja
Operacji nie wykonuje się w przypadku starszych pacjentów, ponieważ ryzyko powikłań i śmierci jest zbyt duże. Operację można przeprowadzić wtedy, gdy guz nie wykracza poza gruczoł krokowy.
W trakcie operacji usuwa się w całości gruczoł krokowy, a także pęcherzyki nasienne i węzły chłonne miednicy. Jest to tak zwana prostatektomia radykalna.
- Radioterapia
Radioterapię stosuje się jako uzupełnienie leczenia po operacji. Zalecana jest pacjentom w bardziej zaawansowanym stadium choroby, ale bez przerzutów na dalekie narządy. Radioterapia to podstawa leczenia osób w podeszłym wieku.
- Hormonoterapia
Jeśli nie można zastosować operacji i radioterapii albo metody te okażą się nieskuteczne, przeprowadza się hormonoterapię, czyli leczenie hormonalne. Zmniejsza się wpływ testosteronu na nowotwór, ponieważ to właśnie testosteron pobudza wzrost komórek rakowych.
W niektórych przypadkach konieczne jest obustronne usunięcie jąder. W innych można podawać leki, które skutkują tzw. blokadą androgenową.
Rak prostaty: powikłania leczenia
Operacja, a czasem także radioterapia, może spowodować zaburzenia wzwodu. Na wzwód i libido wpływa także leczenie hormonalne. Niektórzy mężczyźni mają po operacji problemy z nietrzymaniem moczu. W takich przypadkach można się ratować pieluchami dla dorosłych.
Rak prostaty: profilaktyka
Panowie często wstydzą się swoich dolegliwości i myślą, że problemy z prostatą są upokarzające. To duży błąd - zaniedbanie regularnych badań może spowodować, że na wyleczenie ewentualnej choroby będzie już za późno. Warto znieść chwilę dyskomfortu, żeby potem cieszyć się dobrym zdrowiem i długim życiem.
