Gdy nadciśnienie tętnicze jest "tylko" skutkiem ubocznym innej choroby, zwykle jest to problem endokrynologiczny, schorzenia nerek lub serca.
Jednak aż 90 proc. chorych ma tzw. nadciśnienie tętnicze idiopatyczne, inaczej: pierwotne, czyli za jego powstawanie nie odpowiadają konkretne kłopoty zdrowotne.
Nadciśnienie: kluczowy styl życia
Te "nieznane" przyczyny nadciśnienia tętniczego są w rzeczywistości poznane bardzo dobrze. Otyłość, nieprawidłowa dieta, brak aktywności fizycznej, nałogi... Generalnie nadciśnienie towarzyszy niezdrowemu stylowi życia. Mamy coraz więcej skutecznych leków o minimalnym działaniu ubocznym. Jeśli jednak nie wyeliminuje się przyczyn, ich działanie jest znacznie utrudnione.
Przykład:palenie papierosów odpowiada za usztywnienie naczyń krwionośnych, więc te u palacza znacznie słabiej reagują na leki.
Chorych systematycznie przybywa. Stale obniża się wiek osób z nadciśnieniem tętniczym, głównie dlatego, że dzieci i młodzież mają nadwagę, a nawet są otyłe. Zarazem: żyjemy coraz dłużej. To dobrze, ale musimy liczyć się z konsekwencjami. Z wiekiem ryzyko wystąpienia problemów z ciśnieniem rośnie.
Bez tych badań nie ma diagnozy
Chociaż nadciśnienie tętnicze zwykle jest pierwotne, nie można zapominać, że u jednego na 10 chorych przyczyna problemów jest inna, niejednokrotnie bardzo poważna, a bez wykluczenia tych przyczyn prawidłowe leczenie nie jest możliwe.
Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego u chorych z nadciśnieniem należy więc przed ostateczną diagnozą wykonać badania podstawowe, do których należą: morfologia krwi, glukoza na czczo, stężenie potasu, stężenie cholesterolu frakcji HDL (high-density lipoproteins) i LDL (low-density lipoproteins) oraz triglicerydów, kreatynina, kwas moczowy, badanie ogólne moczu, elektrokardiogram (EKG).
U niektórych pacjentów niezbędna jest diagnostyka rozszerzona. Badania poszerzone obejmują: echokardiograficzne badanie serca (echo serca, usg serca), usg tętnic szyjnych, ocenę mikroalbuminurii i w przypadku dodatniego wyniku jeszcze badanie ilościowe białka w moczu, ocenę dobowego wydalania sodu i potasu w moczu, ocenę dna oka, wykonanie doustnego testu obciążenia glukozą, 24-godzinną rejestrację ciśnienia (ABPM, ambulatory blood pressure monitoring) oraz diagnostykę przesiewową w kierunku zespołu bezdechu obturacyjnego.
Po co to badanie całodobowe?
W niektórych przypadkach, aby uzyskać więcej informacji i ułatwić rozpoznanie przyczyny nadciśnienia stosuje się tzw. ABMP. Całodobowe monitorowanie ciśnienia (ABMP) wykazuje przewagę w stosunku do pomiarów tradycyjnych, zarówno przy stawianiu diagnozy, jak i przewidywaniu przyszłych epizodów sercowo-naczyniowych. Badanie jest stosunkowo drogie, więc stosowane głównie wtedy, kiedy to konieczne.
Wskazane sytuacje:
- znaczne wahania ciśnienia tętniczego w pomiarach gabinetowych (> 20 mm Hg) lub różnice między pomiarami domowymi a w gabinecie lekarskim,
- nadciśnienie tętnicze oporne na leczenie (brak normalizacji mimo stosowania trzech leków w pełnych dawkach, w tym diuretyku),
- ocena objawów sugerujących hipotonię lub dysfunkcję układu autonomicznego (zawroty głowy, upadki, zasłabnięcia, utraty przytomności),
- nadciśnienie tętnicze u kobiet w ciąży,
- cukrzyca.
Kiedy mierzyć ciśnienie?
Szczegółowe badania dotyczą jednak chorych, u których problem już rozpoznano.
Jak wygląda profilaktyka? Pomiary są wskazane w każdym wieku, także u dzieci. Ponieważ w ich przypadku potrzebny jest specjalny rękaw, powinien to robić pediatra. Dorośli najczęściej mogą mierzyć ciśnienie samodzielnie, jeśli tylko mają dobry aparat i robią to prawidłowo. Warto też zachować dystans co do znaczenia jednorazowego pomiaru.
"Wciąż pokutuje mit, że ciśnienie tętnicze jest wartością stałą, niemal jak wzrost, ewentualnie waga, czyli że może się zmienić, ale w czasie, stopniowo. Pacjenci mówią: Mam niskie ciśnienie, mam ciśnienie 130. Pomijając fakt, że często koncentrują się tylko na wartości wyższej, ciśnieniu skurczowym, a równie ważne jest rozkurczowe i także powinno mieścić się w obowiązujących normach, wiarygodna ocena ciśnienia powinna opierać się na wielu pomiarach. Wahania nawet w ciągu doby są znaczne. Regularne pomiary dwa razy dziennie (rano i wieczorem), przez tydzień, pozwalają dopiero realnie ocenić czy jest problem, czy go nie ma" - przypomina prof. Krzysztof Narkiewicz, hipertensjolog, czyli specjalista od nadciśnienia. Jeśli nie masz możliwości leczyć się u takiego specjalisty, przy nadciśnieniu pierwotnym warto przynajmniej skonsultować się z kardiologiem. Przy wtórnym, najważniejsze, by specjalista zajął się chorobą zaburzającą ciśnienie krwi.
Ważne objawy?
Nadciśnienie nie boli. Owszem, czasem dokucza głowa, są krwawienia z nosa, ale to rzadkość, a poza tym to objawy mało charakterystyczne, które wcale nie muszą o nadciśnieniu świadczyć. Choroba może latami rozwijać się bezobjawowo.
W przypadku zaawansowanego nadciśnienia u mężczyzn mogą pojawić się zaburzenia erekcji. Nie lekceważ tego sygnału: stąd już o krok do zawału czy udaru mózgu. Niesprawne naczynia krwionośne w penisie sugerują, że te większe także mogą być uszkodzone.
Niszcząca moc nadciśnienia
Udar i zawał to konsekwencje nadciśnienia, które stanowią śmiertelne zagrożenie, prowadzą do trwałej niepełnosprawności.
Zaburzenia erekcji (czy spadek libido u kobiet, spowodowany gorszym ukrwieniem pochwy i okolic) obniżają głównie jakość życia.
Narządem, który szczególnie źle toleruje nadciśnienie, jest oko.
Nadciśnienie tętnicze jest też głównym czynnikiem ryzyka zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem, czyli AMD. Wiele osób nigdy nie słyszało o tym schorzeniu. Tymczasem: to choroba cywilizacyjna, będąca najczęstszą przyczyną utraty wzroku po pięćdziesiątce. Inną, niezwykle groźną chorobą oczu, której sprzyja zbyt wysokie ciśnienie, jest jaskra.
Nadciśnienie: leczenie
Czy każdy pacjent, u którego potwierdzono nadciśnienie tętnicze (średnie wartości pomiarów powyżej 140/90 mm Hg), musi przyjmować stale leki? Niekoniecznie, ale...
W przypadku osób młodych, o nieznacznie podwyższonym ciśnieniu, w pierwszych tygodniach leczenia możemy spróbować jedynie modyfikacji stylu życia, czyli ograniczać sól oraz używki, a także normalizować wagę.
Często jednak już nadciśnienie I stopnia, czyli górne w przedziale 140-160 mm Hg, dolne 90-99, wymaga wsparcia farmakologicznego. Przy wielu czynnikach ryzyka, na przykład u pacjentów po zawale, nawet nieznaczne przekroczenie normy ciśnienia nie pozwala zrezygnować z tabletek.
Właściwe leczenie? Miliony chorych pozostają nieświadome choroby, bo nie kontrolują ciśnienia. Wśród zdiagnozowanych natomiast też trudno mówić o sukcesie, skoro zaledwie co 4. chory jest leczony prawidłowo.
Winni często są pacjenci, ale lekarze też się przyczyniają do problemów. Brakuje im czasu na rozmowę i odpowiednią edukację chorych. Nadciśnienie nie powinno być trudne do leczenia, bo mamy naprawdę dobre leki. Trzeba tylko je przyjmować, rozumieć potrzebę, działanie, konsekwencje odstawienia...
Chociaż często tak się dzieje, chory nie powinien zmieniać zaleceń dotyczących przyjmowania leków. Tylko przy dobrej współpracy na linii pacjent - lekarz jest możliwe, w wyjątkowych sytuacjach. Sposób postępowania musi być uzgodniony z lekarzem. Nie wolno samodzielnie modyfikować leczenia, a zwłaszcza odstawiać wszystkich leków.
