Paradoksalnie najłatwiejsze do leczenia są stany zapalne ostre zatok. Pacjent błyskawicznie reaguje na problem i od razu zgłasza się do lekarza. Niebezpieczne stany przewlekłe, które mogą doprowadzić nawet do groźnych dla życia zakażeń w narządach odległych (nerkach, sercu, mózgu), bywają bagatelizowane, przegapiane.
Dołącz do serwisu Zdrowie na Facebooku!
Najczęściej takie przewlekłe zapalenie zatok towarzyszy zmianie chorobowej w obrębie miazgi zęba i tkanek okołowierzchołkowych. Ból nie jest silny i ostry, ale tępy, rozlany, nasilający się zwłaszcza przy pochyleniu głowy w dół. Pacjent leczy się wtedy na zatoki u internisty, wspomaga kroplami, decyduje na terapię antybiotykową, ale nie dociera do przyczyny stanu zapalnego, którym są zakażenia w obrębie zębów. Takie zmiany wykrywamy za pomocą diagnostyki radiologicznej. Ważne, by przy dolegliwościach w okolicy zatok szczękowych, stomatolog prowadzący dokładnie przeanalizował zdjęcia RTG: pantomograficzne, zatok, punktowe. W takiej diagnostyce najlepiej sprawdza się tomografia komputerowa.
Zapalenie zatok szczękowych: objawy
Przy stanach ostrych pacjent najczęściej odczuwa po prostu silny ból tuż nad policzkiem - to pulsuje zakażona zatoka szczękowa. Bardzo często zapalenie ma charakter jednostronny. Ból nasila się podczas poruszania głową, przy pochylaniu. Zapaleniu ostremu towarzyszyć może podniesiona temperatura ciała, ból skroni oraz w okolicach oczu, wrażliwość skóry twarzy na dotyk.
Wysięk z nosa często występujący tylko z jednej strony, wypływ ropy, ściekanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła, ból ucha, zaburzenia węchu, zmiana głosu, nieprzyjemny zapach z ust - to kolejne objawy stanu ostrego.
Przewlekły stan zapalny zatok szczękowych może nie mieć żadnych objawów. Czasem objawia się bólem głowy, ale nie tak ostrym, dlatego ciężko go skojarzyć z zatokami.
Przyczyny
Zatoki szczękowe maja budowę, która utrudnia drenaż i usuwanie wydzieliny w nich zalegającej. To prowadzi do zaburzeń w transporcie śluzowo-rzęskowym. Tymczasem to on umożliwia prawidłowe oczyszczanie się nosa. Wszystkie schorzenia lub czynniki zewnętrzne, które utrudniają ewakuację wydzieliny z zatok, sprzyjają stanom zapalnym. Zapalenie zatok szczękowych może więc wywołać zarówno infekcja typu grypa czy przeziębienie, jak i alergiczny nieżyt nosa czy astma oskrzelowa. Przy częstym występowaniu stanów zapalnych zatok warto skontrolować u laryngologa przegrodę nosową (skrzywienie) i inne zaburzenia anatomiczne. Laryngolog wskaże także czynniki zewnętrzne wpływające na podatność na stany zapalne zatok: pływanie, zwłaszcza nurkowanie oraz palenie papierosów. Wykonuje się także wymaz, aby sprawdzić, czy pacjent nie jest nosicielem patogenów bakteryjnych, na przykład paciorkowców.
Zębopochodne przyczyny zapalenia zatok można podzielić na takie, które wiążą się ze stanami chorobowymi nieleczonych zębów oraz takie, które są konsekwencją leczenia kanałowego zęba lub jego usunięcia.
Przetoka
Bardzo często powikłaniem ekstrakcji zęba jest przetoka ustno-zatokowa. Może się ona pojawić po usunięciu górnych zębów przedtrzonowych lub trzonowych, z reguły po usunięciu górnej szóstki. Właśnie nad tym zębem znajduje się zatoka. Zdarza się, że między wierzchołkami korzeni a zatoką nie ma w ogóle kości, a występuje jedynie cienka membrana. Ekstrakcja zęba przypomina wtedy wyjęcie korka, powstaje połączenie między zatoką szczękową, a jamą ustną. Jeśli nie zostanie ono prawidłowo zabezpieczone, dojdzie do stanu zapalnego zatok.
Zmiany okołowierzchołkowe są wskazaniem do łyżeczkowania zębodołu, podczas którego także powstać może przetoka. Dlatego po ekstrakcji górnych zębów obowiązkowo sprawdza się, czy nie doszło do perforacji. Wykonuje się prostą próbę, polegającą na wydmuchaniu powietrza przez nos przy zamkniętych skrzydełkach nosa. Efekt - powietrze będzie przedostawać się przez przetokę. W druga stronę z kolei podczas płukania ust płynem, woda będzie przedostawać się do nosa. Jeśli mamy do czynienia z przetoką, należy ją od razu zamknąć. Do plastyki połączenia ustno-zatokowego wykorzystuje się płat śluzówkowo-okostnowy. Jeśli lekarz nie potrafi wykonać takiego zabiegu, powinien odesłać pacjenta do chirurga w trybie pilnym. Zabieg należy wykonać do 24 godzin. Przetoka jest niebezpieczna ponieważ zwiększa ryzyko wędrowania zakażeń z jamy ustnej do zatok, a dalej do mózgu.
Jeśli mamy zapalenie zatoki szczękowej i przetokę należy najpierw opanować stan zapalny antybiotykoterapią i od razu planować zabieg chirurgiczny. Być może w jego trakcie trzeba będzie usunąć zakażone tkanki, a przetokę zaszyć za pomocą fragmentu błony śluzowej. Potem należy zgłaszać się na kontrolę i zastosować kontynuować antybiotykoterapię okołozabiegową.
Stany zapalne zębów i przyzębia
Inna sytuacja to zmiany okołowierzchołkowe i zapalenia miazgi zębów, które mogą wywoływać stany zapalane w obrębie zatok szczękowych. Nieleczone zęby są częstą przyczyną zakażeń bakteryjnych w tym rejonie, powstają ropnie w wyrostkach zębodołowych. Patologiczne zmiany przedostają się do zatok, a tam pod wpływem chorobotwórczej flory bakteryjnej mogą tworzyć się polipy, ropnie, zbierać się płyny. Najczęściej przyczyną stanów zapalnych są streptokoki, enterobakterie i bakterie Gram ujemne. Wszystkie te stany są widoczne w RTG. Leczenie polega na zastosowaniu terapii, która opanuje infekcję: antybiotyki celowane, krople do nosa, inhalatory, płukanie zatok. Kluczowe jest oczywiście wyleczenie przyczyny zapalenia, czyli zajęcie się zainfekowanym zębem. Trzeba się liczyć nawet z zabiegiem chirurgicznym, czyli antrostomią. Chirurg tworzy dostęp do zatoki szczękowej, aby wykonać drenaż, usunąć polipy czy inne zmiany patologiczne.
Leczenie endodontyczne
Przepchnięcie materiału wypełniającego kanały zębów do zatoki albo przebicie się do zatoki podczas poszerzania kanałów w trakcie leczenia kanałowego zdarza się przede wszystkim dobrym i dokładnym endodontom (stomatologom specjalizującym się w leczeniu kanałowym). Wbrew pozorom -lepiej gdy do tego dojdzie, niż gdy stomatolog wykonuje "kanałówkę" zbyt płytko i nie usuwa zakażonej miazgi do szczytów korzeni. Nieoczyszczone i niezdezynfekowane kanały to źródło zmian okołowierzchołkowych i stanów zapalnych. A pacjent nawet nie wie, że w jego jamie ustnej tyka bomba zegarowa, która "sieje" bakterie po całym organizmie i wywołuje właśnie odzębowe zapalenie zatok, ale także zapalenie nerek, wsierdzia serca, opon mózgowych. Atakują nie tylko bakterie. Zatoki szczękowe są podatne również na grzybice odzębowe, najczęściej na aspergilozę. Dla grzybów z gatunku Aspergillus zatoki szczękowe są dobrym miejscem do rozwoju ze względu na zmniejszoną ilość tlenu. Grzybica może rozwinąć się na skutek przepchnięcia do zatoki materiału endodontycznego, zawierającego tlenek cynku. Jest on dla nich prawdopodobnie czynnikiem wzrostowym.
Przebicie do zatoki nie musi zawsze doprowadzić do zapalenia. Taki stan wykryty od razu podczas oczyszczania kanałów jest w 100% do opanowania. Dlatego tak ważne jest, by każde leczenie kanałowe było kontrolowane za pomocą zdjęcia RTG. Wtedy nawet minimalna perforacja zostanie zaraz wykryta i odpowiednio zabezpieczona.
Iwona Gnach-Olejniczak (na zdjęciu) jest lekarzem stomatologiem z 20-letnim stażem, implantologiem, ortodontą UNIDENT UNION Dental Spa we Wrocławiu
