Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK) jest przewlekłą, zapalną chorobą reumatyczną o podłożu autoimmunologicznym. W grupie chorób o nazwie spondyloartropatie (SpA), czyli zapalnych chorób stawów, jest schorzeniem najczęściej spotykanym. Prowadzi do stopniowego zarastania i kostnienia szczelin pomiędzy kręgami kręgosłupa, a w konsekwencji do ich trwałego unieruchomienia. Mężczyźni chorują trzy razy częściej niż kobiety.
ZZSK zalicza się do spondyloartropatii osiowych, ponieważ w chorobie tej dominują dolegliwości ze strony odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa. Spondyloartropatia może mieć łagodniejszy przebieg w postaci obwodowej, w której przeważają objawy zapalenia stawów kończyn górnych i dolnych, zapalenia palców oraz zapalenia przyczepów ścięgnistych (połączenia mięśnia z kośćcem).
Dołącz do serwisu Zdrowie na Facebooku!
To normalne?
ZZSK początkowo objawia się tępym bólem w okolicy krzyża, który często jest bagatelizowany, a jego przyczyn chorzy doszukują się w przeciążeniu kręgosłupa bądź przeciwnie - w siedzącym trybie życia. Charakterystycznym symptomem, który powinien zaniepokoić osobę z bólami pleców są dolegliwości nasilające się po odpoczynku. Rano chory odczuwa silne usztywnienie kręgosłupa utrzymujące się ok. pół godziny lub dłużej. Sztywność zmniejsza się po ćwiczeniach, a narasta w okresie bezruchu. We wczesnej fazie choroby mogą również wystąpić zapalenia innych stawów, podwyższona temperatura ciała, spadek wagi, zmęczenie oraz brak apetytu. Charakterystycznym objawem tej choroby jest również ból pięt, który występuje u 40% chorych.
Niezdiagnozowane i nieleczone, sporadyczne dolegliwości z czasem zmieniają się w stały ból i sztywność, która obejmuje stopniowo cały kręgosłup, a następnie klatkę piersiową oraz duże stawy. Każdy krąg kręgosłupa łączy się ze sobą przez zrosty kostne. Chory nie może się w wyprostować, przez co przyjmuje pozycję pochyloną do przodu. Postępująca choroba zmienia postawę w charakterystyczny kształt "kija bambusowego".
Zdjęcia rentgenowskie wykrywają dopiero późne stadium choroby z trwałymi zmianami w kręgosłupie. Deformacji nie da się jednak cofnąć, dlatego tak ważna jest wczesna diagnostyka tego schorzenia.
Skąd problem?
Podłoże choroby nie jest do końca znane. Wiadomo jednak, że czynniki genetyczne takie, jak obecność HLA-B27,odgrywają istotną rolę w rozwoju zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa. U krewnych pierwszego stopnia pacjentów z ZZSK, chorobę tę stwierdza się nawet dwudziestokrotnie częściej w porównaniu do ogólnej populacji. Ze względu na nieodwracalne skutki nieleczonej choroby, ważna jest wczesna diagnostyka, w której kluczową rolę odgrywają badania genetyczne.
Wszystkie choroby z grupy spondyloartropatii (m.in. ZZSK, MIZS, ŁZS i inne) mogą dawać podobne objawy, dlatego w celu zdiagnozowania schorzenia stosuje się kryteria klasyfikacyjne ASAS (Assessment in Ankylosing Spondylitis) z 2010 roku. Przy przewlekłym (powyżej 3 miesięcy) bólu odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa u pacjenta poniżej 45 roku życia rekomenduje się wykonanie badania HLA-B27. Przy pozytywnym wyniku tego testu i stwierdzeniu u pacjenta przynajmniej dwóch innych objawów typowych dla spondyloartropatii, reumatolog może rozpoznać osiową postać tej choroby.
Od RTG do rezonansu
Inną możliwością wczesnej diagnostyki ZZSK jest wykonanie rezonansu magnetycznego (MR), który może wykazać obecność aktywnych stanów zapalnych. Obie metody: badanie genetyczne HLA-B27 oraz badanie obrazowe MR, umożliwiają wykrycie choroby we wczesnym stadium.
Standardy diagnostyczne obowiązujące dla ZZSK przed wprowadzeniem kryteriów ASAS, opierały się przede wszystkim na potwierdzeniu zapalenia stawów biodrowo-krzyżowych w badaniu rentgenowskim. Zmiany takie można wykazać w zdjęciach RTG dopiero gdy staną się już nieodwracalnymi deformacjami zwyrodnieniowymi stawów, tj. po około 7 latach od wystąpienia pierwszych dolegliwości. Obowiązujące obecnie kryteria pozwalają na nieporównywalnie szybszą diagnostykę ZZSK oraz wczesne wdrożenie odpowiedniej terapii farmakologicznej i rehabilitacji ruchowej. Dają szansę na zatrzymanie postępu choroby we wczesnym stadium, gwarantując pacjentom sprawność fizyczną i lepszą jakość życia.
Schody w leczeniu
Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa leczy się głównie farmakologicznie pod ścisłą kontrolą specjalisty reumatologa. W ramach programów terapeutycznych skierowanych do pacjentów z ZZSK dostępne jest również leczenie biologiczne, refundowane przez NFZ. Terapie biologiczne w ZZSK, ale i innych chorobach autoimmunologicznych dają nadzieję pacjentom i według badań klinicznych przynoszą znakomite rezultaty, gdy są stosowane odpowiednio wcześnie. ( Zobacz efekty leczenia łuszczycy terapią biologiczną ). . Niestety, nie są powszechnie dostępne. Postępowanie kwalifikacyjne do takich programów wymaga spełnienia wielu kryteriów i wykonania szeregu testów laboratoryjnych. Jednym z obowiązkowych badań przy ZZSK jest oznaczenie HLA-B27.
Autor: dr n. med. Dorota Musiał jest dyrektorem ds. badań i rozwoju w laboratorium genetycznym EUROIMMUN DNA
Zobacz także:
Badania genetyczne, a rak jelita grubego
Nietolerancja laktozy uwarunkowana genetycznie?
