Transplantacja to taki zabieg medyczny, podczas którego następuje transfer komórek, tkanek lub narządu (w całości lub jego części) od dawcy do biorcy, którego celem jest przywrócenie funkcji organizmu.
Wiele chorób hematologicznych, czyli tych w których zaatakowany jest układ krwiotwórczy (następuje jego rozrost jak w przewlekłej białaczce szpikowej), może być leczonych przeszczepem szpiku kostnego. Coraz bardziej popularne są również przeszczepy części skóry, na przykład na skutek rozległego poparzenia. Wreszcie, jest to często jedyna możliwość uratowania ludzkiego życia w przypadku, gdy chory narząd osiągnie swój ostateczny stan niewydolności - czyli jego działanie jest na tyle słabe, że nie wystarcza, aby pokryć potrzeby organizmu. Tak dzieje się w przypadku najczęściej przeszczepianych narządów - nerek, wątroby czy serca.
Między dawcą a biorcą
...istotne jest wykonanie wszelkich procedur, które zapewnią sukces - czyli przeszczepienie prawidłowego narządu odpowiedniej osobie, w jak najszybszym czasie który pomoże zachować narząd w jak najlepszym stanie.
Po pierwsze, ważne jest pobranie właściwych narządów. Następnie, ich ochrona przed niedokrwieniem (w świecie medycznym niedokrwienie jednoznacznie oznacza zagrożenie nieodwracalnym uszkodzeniem, bądź też sytuację bezpośrednio zagrażającą życiu, jak udar niedokrwienny mózgu, czy też zawał niedokrwienny serca!) oraz zachowanie anatomicznych struktur potrzebnych do transferu - przykładem będą drogi żółciowe przy przeszczepie wątroby, czy naczynia nerkowe.
Nerki i wątrobę przeszczepiamy zarówno od dawcy zmarłego, jak i żywego. Jednak spokrewniony dawca oczywiście odda nam tylko jedną swoją nerkę oraz część wątroby. Wątroba ma niesamowite zdolności regeneracyjne. Mimo to, taka decyzja to zawsze decyzja o zabiegu operacyjnym, który może mieć swoje powikłania.
Jakie warunki muszą być spełnione, aby narząd dawcy został dopuszczony do przeszczepu?
Trzeba dokładnie przebadać dawcę. Istnieją tzw. bezwzględne przeciwwskazania do oddania narządu do przeszczepu to między innymi zakażenie wirusem HIV, choroba nowotworowa, uogólnione zakażenie. Czynnikami względnymi są alkoholizm, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca.
Narządy, które zostaną przeszczepione, muszą zostać ściśle skontrolowane. Jednym z mniejszych problemów jest wiek dawcy - dla wątroby jest to 5 do 50 lat, a dla nerek aż do 70. Jednak może się zdarzyć, że "młodszy", czyli teoretycznie "prężniejszy", lepiej pracujący narząd, jest na tyle zniszczony przez inną chorobę lub styl życia, że nie można go zakwalifikować do zabiegu. Dlatego wszelkie wskaźniki laboratoryjne - kreatynina, mocznik dla nerek a enzymy, bilirubina i układ krzepnięcia dla wątroby muszą się mieścić w ramach ustalonych norm. Chcemy przecież, aby narząd długo służył biorcy. Różnica między przeszczepianiem narządów dorosłym a starszym dzieciom i dorosłym nie jest wielka. Dorosły może być biorcą nerki dziecięcej i vice versa. Najważniejsze jest immunologiczne dopasowanie dawcy i biorcy.
Koordynator transplantacji - mózg przedsięwzięcia
Czas dla koordynatorów transplantacyjnych płynie niesamowicie szybko. Nerki przechowujemy do 24 godzin, a wątrobę 8 do 12 godzin, a nie dłużej niż 18. W tym czasie koordynator - osoba z wykształceniem medycznym, np. lekarz lub pielęgniarka, ma za zadanie nadzorować i organizować cały proces pozyskiwania narządów, kwalifikacji, dystrybucji narządów oraz dokumentacji. W późniejszym okresie do jego obowiązków należy także opieka krótko- i długoterminowa nad biorcą oraz prowadzenie szeroko pojętej edukacji, mającej propagować w społeczeństwie ideę transplantacji i oddawania narządów.
Immunologiczne niuanse
Gdy już narząd zostanie z sukcesem przeszczepiony, wydawałoby się, że większość pracy mamy za sobą. Jednak tu na drodze staje nam sam organizm. Istnieje bowiem coś takiego jak główny układ zgodności tkankowej, który "przeszkadza" nam w swobodnym przeszczepianiu. Właściwie dlaczego ten układ istnieje, skoro sprawia same problemy? Można powiedzieć, że współczesna medycyna "wyprzedziła" zamysły natury. Różnorodność głównego układu zgodności tkankowej, czyli białka które mogą generować niezwykle silną odpowiedź immunologiczną, w procesie ewolucji miały zwiększać przystosowanie gatunku do różnych warunków. Prawdopodobnie jednostka obdarzona większą różnorodnością białek miała większe szanse odporności na choroby. W populacjach bardzo zamkniętych, czyli mających mniej różnorodny profil układu zgodności tkankowej, takich jak populacja geparda czy diabła tasmańskiego, stwierdza się większą podatność na niektóre schorzenia.
Dlaczego tak mało
To prawda, potrzebujących i oczekujących w kolejce na przeszczep jest więcej niż dostępnych narządów. Jednak widać postęp w świadomości oraz wiedzy społeczeństwa na temat przeszczepiania narządów. Liczba dawców zmarłych sięga 16 na milion mieszkańców, co jest liczbą na poziomie europejskim. W 2012 roku wykonano prawie 300 operacji przeszczepiania wątroby.
Jesteśmy w trakcie realizowania Narodowego Programu Medycyny Transplantacyjnej, który rozpoczął się w 2011 roku, a ma trwać do 2020. Jednym z najważniejszych punktów tego wieloletniego planu jest zwiększenie przeszczepów nerki od dawców żywych o 500% . W tej chwili tylko 4% zabiegów to przeszczepy nerki rodzinne, podczas gdy w krajach Unii Europejskiej średnia wynosi 22%. Zaczął działać program "Rodzinny Dawca Nerki", który ten problem ma pomóc rozwiązać. Istnieją również nowe techniczne możliwości - na przykład użycie robota - systemu da Vinci, w Polsce pierwszy raz w 7 stycznia 2013 roku we Wrocławiu. Taka technika pozwala na krótszą hospitalizację, zostawia mniejszą bliznę, mniej uciążliwy ból pooperacyjny. Dodatnio może to wpłynąć na liczbę osób decydujących się na oddanie swojego organu osobie z rodziny która cierpi z powodu niewydolności nerek.
Warto przeszczepiać!
Dlaczego warto? Ponieważ przeszczepianie ratuje życie. 35 lat - to najdłuższy czas przeżycia polskiego pacjenta po przeszczepieniu nerki, natomiast statystyczna przeżywalność pięcioletnia to 70-80%. Wątroba to z kolei narząd biorący udział w niezliczonej liczbie procesów. Niemożliwe jest jej zastąpienie lekami czy nowoczesną techniką medyczną. Dlatego tym bardziej imponuje pięcioletnia przeżywalność na poziomie 60-70% tych pacjentów. Według statystyk Poltransplantu, w 2013 roku do tej pory przeprowadzono 102 operacje transplantacji nerki, 3 łączone transplantacje nerki i trzustki i 35 przeszczepów wątroby.
Oczywiście, transplantacje to też szeroka dyskusja na poziomie etycznym. Bardzo upraszczając, śmierć jednej osoby może okazać się ratunkiem dla innej. Ludzie nauczyli się wykorzystywać potencjał medycyny, leków immunosupresyjnych, rozwijają się nowoczesne techniki chirurgiczne. A jednak nadal pozostaje w społeczeństwie pewien opór. W Polsce istnieje rejestr sprzeciwów - czyli osób które nie zgodziły się na pobranie narządów. Brak sprzeciwu jest traktowane jako domniemana zgoda, a mimo to pobrania nie są rozpowszechnione, ze względu na obyczaj kulturowy, sprzeciw rodziny, brak zaufania do lekarza czy procedury stwierdzania zgonu. Pozostaje mieć nadzieję, że kampanie społeczne oraz coraz częstsze doniesienia o transplantacjach w mediach spowodują rozpowszechnienie idei transplantacji jako nieodłącznej części nowoczesnej medycyny.
Tekst powstał w ramach współpracy z Międzynarodowym Stowarzyszeniem Studentów Medycyny IFMSA-Poland Oddział Warszawa
Chcesz mieć stały dostęp do naszych treści? Dołącz do Zdrowia na Facebooku!
Chcesz się dowiedzieć więcej, coś Cię niepokoi, zapytaj lekarza
Masz problem natury psychologicznej, coś Cię niepokoi, zapytaj psychologa
