Przysadka to gruczoł, który pełni nadrzędną funkcję
Przysadka to gruczoł, który pełni nadrzędną funkcję w stosunku do innych gruczołów dokrewnych, na przykład tarczycy. Z tego względu często nazywana jest gruczołem nadrzędnym, ponieważ kontroluje aktywność większości pozostałych gruczołów wydzielających hormony. Ponadto, przysadka mózgowa wydziela takie hormony, które kontrolują wiele ważnych procesów zachodzących w ludzkim organizmie. Zaburzenia w funkcjonowaniu przysadki mózgowej mogą prowadzić do poważnych zaburzeń w funkcjonowaniu tarczycy, kory nadnerczy, gonad czy nerek, dlatego tak ważne jest rozpoznanie chorób przysadki. Najczęstszym typem zaburzeń przysadki mózgowej są guzy, z reguły jednak mają one postać łagodną. Poważnym zaburzeniem funkcjonowania przysadki jest jej niedoczynność, która skutkuje brakiem lub upośledzeniem syntezy jednego lub kilku hormonów. Zdarza się również nadczynność przysadki, czyli nadmierna produkcja któregoś z hormonów. Każde zaburzenie w pracy przysadki powinno skutkować wizytą u endokrynologa, który zleci niezbędne badania i wdroży odpowiednie leczenie.
Przysadka mózgowa: za co odpowiada?
Skoro tak ważnym gruczołem jest przysadka mózgowa, za co odpowiada konkretnie? Najkrócej i najogólniej rzecz ujmując, przedni płat przysadki zajmuje się przede wszystkim produkcją hormonów, środkowy w dużej mierze pełni funkcję przekaźnika, tylny zaś spełnia rolę magazynu hormonów. Szczególnie ważne jest prawidłowe funkcjonowanie przedniego płata przysadki, bowiem ponosząc odpowiedzialność za syntezę i wydzielanie hormonów kierujących zwłaszcza reprodukcją i dojrzewaniem płciowym, odgrywa tym samym pierwszoplanową rolę w rozwoju ludzkiego organizmu. Dzięki produkowanym hormonom przedni płat przysadki nie tylko reguluje funkcje płciowe, ale także stymuluje czynniki wzrostowe organizmu, pobudza laktację, wpływa na czynność kory nadnerczy i stymuluje tarczycę do produkcji hormonów. Śmiało można powiedzieć, że przysadka mózgowa odpowiada również za:
- prawidłowy metabolizm,
- wzrost organizmu,
- wzrost kości długich,
- rozkład tłuszczów zapasowych,
- rozwój i czynności jajników/jąder,
- wydzielanie i utrzymanie mleka u matek karmiących.
Jakie hormony produkuje przysadka mózgowa?
A zatem jakie hormony produkuje przysadka mózgowa? To zależy od tego, o którą część przysadki pytamy.
Przedni płat przysadki syntetyzuje następujące hormony:
- hormon tyreotropowy (TSH), który pobudza tarczycę do wytwarzania tyroksyny i trijodotyroniny, a tym samym pobudza metabolizm,
- hormon adrenokortykotropowy (ACTH), który stymuluje czynność kory nadnerczy,
- hormon luteinizujący, czyli lutropinę (LH), która u kobiet wpływa na jajeczkowanie i produkcję progesteronu, u mężczyzn zaś pobudza produkcję testosteronu,
- hormon folikulotropowy, czyli folitropinę (FSH), która u kobiet stymuluje wzrost i dojrzewanie pęcherzyka Graafa, a także wydzielanie estrogenu, zaś u mężczyzn pobudza spermatogenezę,
- prolaktynę (PRL), która ma bezpośredni wpływ na laktację u kobiet, ponadto hamuje wydzielanie estrogenu u kobiet karmiących, blokując tym samym owulację i menstruację,
- hormon wzrostu (GH), który odpowiada za rozrost organizmu, ale także transport aminokwasów, syntezę białek, rozkład tłuszczów zapasowych, wzrost poziomu glukozy we krwi i czynniki wpływające na rozrost kości,
- endorfiny, zwane hormonami szczęścia (PEA).
Środkowa część przysadki mózgowej wydziela następujące hormony:
- proopiomelanokortyna, odgrywająca rolę w otyłości, depresji, rozwoju nadnerczy czy pigmentacji skóry,
- melanotropina (MSH), odpowiadająca za zabarwienie skóry, włosów i tęczówek oczu,
- lipotropina (LPH), która ma wpływ na trawienie tłuszczów.
Tylny płat przysadki magazynuje i uwalnia:
- hormon antydiuretyczny (ADH), czyli wazopresynę (zapobiega odwodnieniu),
- oksytocynę (m.in. powoduje skurcze mięśni macicy).
Przysadka mózgowa: jak pobudzić ją do pracy?
Wiemy już, jak ważna jest prawidłowo działająca przysadka mózgowa. Jak pobudzić ją do działania? Wiele zależy od tego, na wytwarzaniu którego hormonu zależy nam w szczególności. Aby pobudzić wytwarzanie hormonu wzrostu np. szczególnie ważne jest, by się wysypiać oraz zadbać o regularną aktywność fizyczną, jak również spożywać posiłki zawierające pełnowartościowe białko (szczególnie ważny jest aminokwas arginina). Wytwarzanie prolaktyny z kolei stymuluje stosunek seksualny, spożyty posiłek, aktywność fizyczna i faza REM snu. Na zwiększone wytwarzanie melanotropiny wpływa ciąża oraz dieta bogata w pełnowartościowe białko i witaminę A. Wytwarzanie gonadotropin stymulowane jest przez poszczególne fazy cyklu miesiączkowego. Zaś na poziom ACTH wpływ mają: stres, niedobór kortyzolu i aktywność fizyczna. Najogólniej rzecz ujmując, jeśli nie istnieją zaburzenia w funkcjonowaniu przysadki mózgowej, aby ją pobudzić, należy:
- regularnie uprawiać sport,
- stosować zdrową, urozmaiconą dietę bogatą w wysokoprzyswajalne białko i witaminę A,
- wysypiać się (sen powinien przypadać na godziny nocne).
Gdzie jest przysadka mózgowa?
Wiemy już, jak działa, a gdzie jest przysadka mózgowa? Ten niewielki gruczoł dokrewny (ma średnicę zaledwie około 1 centymetra) umiejscowiony jest w czaszce, u podstawy mózgu, w zagłębieniu kości klinowej (stanowiącej podstawę czaszki), zwanym siodłem tureckim. Po obu stronach przysadki, w której wyróżniamy trzy płaty (przedni, środkowy i tylny), znajdują się zatoki jamiste.
Zobacz też: Hormony - co to? Gdzie powstają? Działanie hormonów i zaburzenia hormonalne
