Seks i seksualno¶æ

Seksualno¶æ to wa¿na czê¶æ ¿ycia ka¿dego cz³owieka. Dotyczy jednocze¶nie cia³a i mózgu, zmys³ów i uczuæ.

Artyku³ jest czê¶ci± publikacji pochodz±cej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, któr± nabyæ mo¿na w Kulturalnym Sklepie lub w ka¿d± ¶rodê w kiosku

Przed przeanalizowaniem niektórych kwestii dotycz±cych ¿ycia seksualnego i zwi±zanych z nim patologii nale¿y przypomnieæ, ¿e jeszcze kilka lat temu w ¶rodowisku naukowym nie istnia³ konsensus dotycz±cy zaburzeñ seksualnych.

Stosunek seksualny

Stosunek seksualny jest aktem z³o¿onym, na który wp³ywa wiele czynników. U jego podstawy le¿y delikatny mechanizm polegaj±cy na po³±czeniach miêdzy o¶rodkowym uk³adem nerwowym, autonomicznym uk³adem nerwowym, obwodowym uk³adem nerwowym, systemem hormonalnym i narz±dami rozrodczymi, które aktywuj± siê przed stosunkiem, podczas niego, a tak¿e po akcie seksualnym. W zwi±zku dwóch osób wa¿n± rolê odgrywaj± tak¿e czynniki psychologiczne i emocjonalne, które nie mog± byæ pominiête, szczególnie w przypadku pierwszych stosunków p³ciowych.

Emocje zwi±zane z inicjacj± seksualn± oraz sprzeczne uczucia podekscytowania i strachu odczuwane przez partnerów (chocia¿ inaczej manifestowane) s± wa¿nym elementem w rozwoju ka¿dego cz³owieka.

Od pragnienia do orgazmu

Dziêki rozwojowi seksuologii klinicznej w ci±gu ostatnich 30 lat prowadzono pog³êbione badania nad fizjologicznym mechanizmem le¿±cym u podstawy reakcji seksualnej mê¿czyzn i kobiet. Pierwsze badania zosta³y przeprowadzone przez dwoje pionierów seksuologii, ma³¿eñstwo Mastersa i Johnson. Z ich badañ prowadzonych w latach 50. i 60. XX w. wynika, ¿e cykl reakcji seksualnej mo¿e byæ podzielony na cztery kolejne fazy: podniecenie, faza plateau, orgazm i odprê¿enie. Nastêpnie (1979) amerykañska seksuolog Helen Singer Kaplan, na podstawie najnowszych analiz fizjologicznych, upro¶ci³a poprzedni schemat i wyró¿ni³a trzy momenty cyklu seksualnego: po¿±danie, podniecenie i orgazm.

Dzisiaj faza po¿±dania nie jest raczej zaliczana do czê¶ci bêd±cej reakcj±, ale traktowana jest jako moment poprzedzaj±cy. Reakcja seksualna mo¿e byæ zatem podzielona na dwie fazy: podniecenie i orgazm. Hormony p³ciowe, tj. androgeny u mê¿czyzn i estrogeny oraz progesteron u kobiety, s± cz±steczkami po¿±dania. Z ich brakiem jest zwi±zana utrata pierwszego bod¼ca.

Po¿±danie rodzi siê wówczas, gdy w mózgu w odpowiedzi na bodziec o konotacji erotycznej zaczyna siê wytwarzanie du¿ej ilo¶ci neuroprzeka¼nika, dopaminy. Jej produkcja zwalnia powstawanie substancji hamuj±cej samo po¿±danie: serotoniny. Podczas tej fazy podwzgórze redukuje wytwarzanie endorfin, endogennych opioidów powoduj±cych uczucie dobrostanu i zaspokojenia, oraz zwiêksza produkcjê bia³ka, którego funkcj± jest regulowanie hormonalnego systemu reprodukcji - gonadoliberyny (gonadotropin-releasing hormone - GnRH). Uwalnia ona FSH (hormon folikulotropowy) i LH (hormon luteinizuj±cy) na poziomie przysadki. Seksualna odpowied¼ fizyczna ma miejsce w centrach nerwowych umieszczonych w rdzeniu oraz powi±zanych z o¶rodkowym uk³adem nerwowym.

Reakcja kobiety

U kobiet stymulacja ³echtaczki, g³ównej strefy erogennej, aktywuje tysi±ce w³ókien nerwowych i powoduje seriê reakcji naczyniowych i hormonalnych, które odgrywaj± wa¿n± rolê w stworzeniu tzw. platformy orgazmicznej (w czasie trwania fazy, któr± Masters i Johnson okre¶lili faz± plateau). Na tê fazê sk³adaj± siê przekrwienie naczyñ (czyli wiêksze ukrwienie strefy), sp³aszczenie i rozci±gniêcie du¿ych warg sromowych wzd³u¿ krocza, do czê¶ciowego pokrycia uj¶cia pochwy i zwiêkszenie ¶rednicy ma³ych warg, do wysuniêcia z du¿ych warg. £echtaczka powiêksza siê i nastêpuje wydzielanie substancji ¶luzowej, która pokrywa ca³± ¶ciankê pochwy. Naukowcy utrzymuj±, ¿e wra¿liwo¶æ erogenna pochwy jest po³±czona z g³êbokimi receptorami pochodzenia miê¶niowego. T³umaczy to fakt, ¿e wiele kobiet docenia g³êbok± penetracjê, odczuwaj±c intensywn± przyjemno¶æ ró¿ni±c± siê od zewnêtrznej stymulacji pochwy. Zjawisko to zachodzi tak¿e na poziomie szyjki macicy. Wydzielanie fizjologicznych p³ynów tkankowych poprzez ¶cianki pochwy wi±¿e siê z wiêksz± wilgotno¶ci±, co sprawia, ¿e spó³kowanie jest bezbolesne. Z punktu widzenia reprodukcji wydzieliny zmniejszaj± kwasowo¶æ pochwy, sprawiaj±c, ¿e ¶rodowisko to jest przystosowane do ruchliwo¶ci plemników. Przed orgazmem bicie serca, ci¶nienie krwi i rytm oddechu osi±gaj± maksymalne warto¶ci. Wiele miê¶ni jest naprê¿onych. Gdy kobieta osi±ga orgazm, uwalniany jest hormon produkowany przez przysadkê (oksytocyna), który powoduje seriê szybkich skurczów macicy. Mog± one wystêpowaæ w ma³ej liczbie lub dochodziæ nawet do 15, zachodz± z przerwami trwaj±cymi mniej ni¿ sekundê.

Reakcja mê¿czyzny

U mê¿czyzny stref± najczulsz± na bod¼ce jest ¿o³±d¼ bogata w receptory p³ciowe, przekazuj±ce odczucia poprzez rdzeñ krêgowy do mózgowia. Uk³ad przywspó³czulny kontroluje system naczyniowy penisa i wp³ywa na przyp³yw krwi w fazie erekcji i odp³yw krwi w czasie zakoñczenia wzwodu. Bezpo¶rednia stymulacja genitaliów zapocz±tkowuje okres podniecenia, który charakteryzuje siê zwiêkszeniem dop³ywu krwi, co powoduje poszerzenie i ukrwienie cia³ jamistych. W uk³adzie limbicznym znajduj± siê strefy odpowiedzialne za erekcjê, czu³e na dzia³anie testosteronu, który w fazie podniecenia wydzielany jest w zwiêkszonej ilo¶ci. W fazie plateau, w czasie podniecenia, pr±cie maksymalnie usztywnia siê, wyd³u¿a i osi±ga najwiêksz± ¶rednicê. D³ugo¶æ fazy plateau jest ró¿na oraz indywidualna i wyd³u¿a siê wraz z wiekiem. Charakterystyczne jest dla niej czerwono-winne zabarwienie ¿o³êdzi i zwiêkszenie objêto¶ci j±der, które podnosz± siê, dotykaj±c krocza, co jest spowodowane skurczem worka mosznowego. Nastêpuj±cy orgazm cechuje siê seri± nag³ych, rytmicznych skurczów, które doprowadzaj± do wytrysku. Emisja polega na uwolnieniu spermy do cewki moczowej, podczas gdy wytrysk to wydalenie nasienia mêskiego. Intensywno¶æ odczuwania przyjemno¶ci zwi±zana jest z wieloma czynnikami: czêstotliwo¶ci± skurczów podczas wytrysku, objêto¶ci± spermy, czasem abstynencji, okresem i intensywno¶ci± podniecenia, a tak¿e z ca³± seri± subiektywnych czynników psychologicznych.

Odprê¿enie

Ostatnia faza orgazmu nazywana jest odprê¿eniem. U kobiet odprê¿enie doprowadza do stopniowego powrotu do zwyk³ego rytmu bicia serca, ci¶nienia krwi i rytmu oddechu. Wargi sromowe powracaj± do swego prawid³owego zabarwienia, znika zaczerwienienie, a brodawki trac± swój wzwód. Tak¿e pochwa osi±ga zwyczajn± wielko¶æ. U mê¿czyzn odprê¿enie oznacza koniec wzwodu i stopniowy powrót pr±cia do zwyk³ego stanu zwiotczenia. Kobieta w fazie odprê¿enia mo¿e odczuwaæ jeszcze orgazm, mê¿czyzna nie. Musi on przej¶æ okres refrakcji, który mo¿e trwaæ kilka minut lub kilka godzin (z wiekiem jest on coraz d³u¿szy), natomiast kobieta mo¿e kontynuowaæ stosunek, osi±gaj±c kolejne orgazmy.

Zaburzenia seksualne

Jeszcze do niedawna wszelkie zaburzenia zwi±zane z seksualno¶ci± kobiet by³y sprowadzane do problemów lub blokad typu kulturalnego lub psychologicznego. W ostatnich latach nast±pi³a jednak zasadnicza zmiana. Badania i studia skupi³y siê na biologicznej i fizycznej naturze niektórych, g³ównych seksualnych dysfunkcji kobiet. Dzisiejsze podej¶cie nie zaniedbuje mo¿liwych powi±zañ zaburzeñ seksualno¶ci z psychologi± kobiety i z pojawiaj±cymi siê w zwi±zku trudno¶ciami zwi±zanymi z relacjami. Przeciwnie, psychoterapeuci akcentuj± fakt, ¿e zaburzenie pochodzenia organiczno-biologicznego mo¿e mieæ powa¿ny wp³yw na psychikê kobiety i - je¶li nie jest leczone - mo¿e doprowadziæ do powa¿nych konsekwencji, takich jak fobia zwi±zana ze stosunkiem p³ciowym lub depresja.

Aktualne wytyczne terapii s± nastêpuj±ce:

1) krótkoterminowe leczenie pary - badania, które przeprowadzili Masters i Johnson, by³y podstaw± do stworzenia intensywnej terapii licz±cej od 12 do 20 spotkañ. Partnerzy s± zachêcani do wykonywania æwiczeñ i praktycznych eksperymentów po wcze¶niejszym omówieniu ze specjalist± trudno¶ci i frustracji pojawiaj±cych siê w zwi±zku;