Strach przed j±kaniem

Ci, których dotknê³o, czuj± siê skrêpowani swoj± wad± wymowy. Nieraz panicznie boj± siê odezwaæ, zw³aszcza publicznie. Ich s³uchacze, nie wiedz±c, jak siê zachowaæ wobec osoby j±kaj±cej, uciekaj±. Powstaje b³êdne ko³o.

Na ¶wiecie j±ka siê co piêædziesi±ty doros³y i co dziesi±te dziecko poni¿ej dziesi±tego roku ¿ycia. I chocia¿ na li¶cie s³awnych j±kaj±cych znajduj± siê chocia¿by: Moj¿esz, Izaak Newton, Napoleon Bonaparte, Lewis Carroll, czy Anthony Quinn, trudno sobie wyobraziæ kogo¶, kto jest dumny ze swojej przypad³o¶ci.

Czê¶ciej j±kaj± siê mê¿czy¼ni. Ich terapia obejmuje nie tylko pracê nad p³ynno¶ci± mowy, ale i akceptacj± wady. Prawid³owe leczenie obejmuje intensywne æwiczenia logopedyczne, zajêcia z psychologiem, a czasem i wizyty u psychiatry oraz neurologa.

Od przedszkola

Niep³ynna mowa, czyli nieuzasadnione powtarzanie g³osek, sylab, a czasem ca³ych s³ów, robienie d³ugich przerw w czasie wypowiedzi, mówienie za wolno lub zbyt szybko, to problem wielu kilkulatków. To naturalne, ¿e dziecko, kiedy jeszcze brakuje mu s³ów, albo ma problem z konstruowaniem my¶li, zacina siê, czy urywa zdanie. Tzw. j±kanie pierwotne, zwane te¿ fizjologicznym, to skutek niepe³nej koordynacji miêdzy my¶leniem, a mówieniem. Wiêkszo¶æ dzieci szybko z tego wyrasta, zw³aszcza, gdy otoczenie nie robi problemu z powodu przej¶ciowych trudno¶ci. Zarazem jednak i u przedszkolaka mo¿e rozwin±æ siê j±kanie wtórne, które czêsto staje siê problemem na resztê ¿ycia, dlatego obserwuj±c k³opoty malucha, nie wolno ich lekcewa¿yæ.

Logopedzi i psychologowie przekonuj±, ¿e terapiê osób j±kaj±cych siê wtórnie nale¿y rozpocz±æ jak najwcze¶niej. Wygraæ z utrwalon± wad± jest niezmiernie trudno. Dzieci, które maj± trudno¶ci komunikacyjne, spotykaj± siê ze zniecierpliwieniem otoczenia, czêsto s± wykluczane z grupy rówie¶niczej. Kilkulatek zwykle jeszcze nie do koñca zdaje sobie sprawê, ¿e jest "inny". Nastolatek jest mniej otwarty: gorzej wspó³pracuje z logoped±, boi siê pora¿ki, bole¶nie ju¿ do¶wiadczony przez j±kanie nie wierzy w sukces leczenia. Osoby doros³e terapiê u logopedy rozpoczynaj± w ciszy. Nim zaczn± na serio æwiczyæ, niejednokrotnie musz± uporaæ siê z depresj±, stanami lêkowymi, poprawiæ samoocenê.

Mo¿na sobie wyobraziæ zakrojon± na szerok± skalê akcjê edukacyjn±, u¶wiadamiaj±c± spo³eczeñstwu, jak wa¿na jest okazywanie akceptacji i zrozumienia j±kaj±cym siê. Rzecz w tym, ¿e ani cierpliwo¶æ, ani "podpowiadanie" w czasie wypowiedzi, nie ochroni w pe³ni przed frustracj± i wstydem. J±kaj±cy siê musi przede wszystkim sam uporaæ siê ze swoimi demonami. Wzmocniæ na tyle psychicznie, by poradziæ sobie z nieuniknionymi przejawami nietolerancji. Niejednokrotnie urojonej. Nie ka¿dy, kto nie umie zapanowaæ nad mow± cia³a, odrzuca osoby z wadami wymowy. Jest wiele zawodów, w których j±kanie nie przeszkadza. Pracodawcy, którzy nie podwa¿aj± kompetencji oraz umiejêtno¶ci ludzi zacinaj±cych siê, zdarzaj± siê coraz czê¶ciej. Rzecz w tym, ¿e ci, których j±kanie dotyczy bezpo¶rednio, czêsto nawet nie stawiaj± siê na rozmowie kwalifikacyjnej, sparali¿owani lêkiem przed odrzuceniem.

Powa¿ne problemy?

Rodzice, wiedz±c, ¿e j±kanie wtórne to najczê¶ciej skutek prze¿ytego wstrz±su, czy przewlek³ego stresu, nie przyjmuj± do wiadomo¶ci, ¿e problem mo¿e dotyczyæ ich dziecka. Tymczasem konstrukcja psychiczna przedszkolaka jest niezwykle krucha. Dla wra¿liwego dziecka dramatem mo¿e byæ przeprowadzka, przyj¶cie na ¶wiat siostry czy brata, choroba wymagaj±ca nawet krótkiej hospitalizacji, czy konflikt z rówie¶nikiem. Zatem, je¶li nie chcemy, by nasz malec j±ka³ siê w doros³ym ¿yciu, mia³ problemy ze znalezieniem pracy, czy ¿yciowego partnera, wierz±c g³êboko, ¿e wada wymowy w tym przeszkadza, odwied¼my specjalistê nawet z trzylatkiem. Neurologopeda, w przeciwieñstwie do rodziców, odró¿ni j±kanie pierwotne od wtórnego. Choæby dlatego, ¿e dla j±kania wtórnego typowe jest silne napiêcie miê¶niowo-emocjonalne.

Wiadomo, ¿e sk³onno¶æ do j±kania mo¿e mieæ pod³o¿e genetyczne, nie oznacza to jednak, ¿e musi wyst±piæ u dziecka obci±¿onego w wywiadzie. Kluczowy jest stres i reakcja otoczenia na j±kanie. Dlatego najm³odsze dzieci czêsto jedynie æwicz± z rodzicami w domu, by pozbyæ siê problemu. Dobrze, gdy czuj±, ¿e nie jest powa¿ny. Kiedy¶ wierzono, ¿e j±kaniu sprzyja leworêczno¶æ. Od kiedy przestano prze¶ladowaæ "mañkutów", j±kanie w¶ród nich wystêpuje znacznie rzadziej.

Stopnie

Specjali¶ci dziel± j±kanie na ³agodne, umiarkowane, g³êbokie i bardzo g³êbokie. Od zaawansowania problemu zale¿y czas leczenia i jego trudno¶æ. Nawet przy ³agodnych zaburzeniach bywa, ¿e terapia trwa minimum sze¶æ miesiêcy. Zajmuje siê cia³em (aparatem mowy) i dusz± (problemami emocjonalnymi).

W j±kaniu ³agodnym zaburzonych jest oko³o 2-5% s³ów. Zaburzenie napiêcia miê¶niowego nie zak³óca mowy, pauzy trwaj± oko³o sekundy. Nie wystêpuj± wspó³ruchy patologiczne (mimowolne ruchy g³ow±, a nawet r±k, kiwanie, etc.).

W j±kaniu umiarkowanym zaburzone jest oko³o 5-8% s³ów. Napiêcie miê¶niowe ju¿ zaczyna przeszkadzaæ w mówieniu. Pauzy trwaj± tak¿e oko³o sekundy, ale pojawiaj± siê grymasy twarzy i wspó³ruchy.

J±kanie g³êbokie charakteryzuje zaburzenie 12-25% s³ów. Napiêcie miê¶niowe jest wyra¼ne, przerwy trwaj± od czterech do piêciu sekund. Grymasy i wspó³ruchy s± bardzo nasilone. Mowa jest niezrozumia³a dla s³uchacza, mêcz±ca dla j±kaj±cego siê.

O bardzo g³êbokiej postaci j±kania mówimy przy zaburzeniu ponad 25% s³ów. Wówczas komunikacja z otoczeniem wydaje siê niemal niemo¿liwa.