Udar mózgu: opieka i rehabilitacja domowa

Po powrocie ze szpitala ka¿dy pacjent wymaga kontynuowania leczenia w domu, profilaktyki przeciwodle¿ynowej i usprawniaj±cej.
Przed powrotem chorego do domu nale¿y przygotowaæ pokój, w którym chory bêdzie przebywa³. Pokój powinien byæ umeblowany tak aby u³atwia³ pielêgnacjê pacjenta i wykonywanie

czynno¶ci ¿ycia codziennego przez pacjenta. Temperatura otoczenia powinna wynosiæ 20 stopni Celsjusza, ³ó¿ko powinno mieæ wysoko¶æ ok. 63-65 cm. Najlepsze jest ³ó¿ko szpitalne z unoszonym wezg³owiem, drabink±, na kó³kach, co u³atwia jego przesuwanie.



Dla osób le¿±cych powinni¶my przygotowaæ poduszki rehabilitacyjne oraz materac przeciwodle¿ynowy zmiennoci¶nieniowy. Niezbêdnym bêdzie równie¿ zapewnienie choremu wózka inwalidzkiego, który pos³u¿y do przemieszczania oraz wychodzenia na spacery z rodzin± lub z opiekunk±, je¶li stan zdrowia chorego na to pozwoli.

Wynajêcie wózka inwalidzkiego kosztuje ok. 50-60 z³/miesi±c. Wszystkie udogodnienia oraz ³ó¿ko szpitalne mo¿na kupiæ albo wypo¿yczyæ. Wydatek ten mo¿e byæ refundowany po z³o¿eniu wniosku do w³a¶ciwego oddzia³u NFZ. Koszt zakupu ³ó¿ka to ok.1500 z³, natomiast wynajêcie kosztuje od 150 z³/miesiêcznie; zakup materaca - ok. 550 z³.

Obok ³ó¿ka umieszczamy ma³± szafkê na której chory bêdzie móg³ trzymaæ najbardziej niezbêdne przybory. Pamiêtajmy, ¿e szafkê i rzeczy na niej - np. kubeczek z piciem - stawiamy zawsze po stronie pora¿onej, aby chory móg³ aktywizowaæ w³a¶nie tê chor± po³owê cia³a.

Objawy przebytego udaru wystêpuj± po stronie przeciwnej do uszkodzonej pó³kuli mózgowej i zale¿± g³ównie od lokalizacji oraz rozleg³o¶ci udaru. Mo¿liwie najszybsze rozpoczêcie systematycznych æwiczeñ rehabilitacyjnych mo¿e w znacznym stopniu przywróciæ utracone funkcje organizmu. Rehabilitacja niejednokrotnie jest d³ugotrwa³a i mêcz±ca, dlatego te¿ æwiczenia nale¿y wykonywaæ pod okiem profesjonalisty.

Domowa opieka poszpitalna

Bardzo wa¿ne, by przygotowaæ wszystkich cz³onków rodziny do nowej sytuacji w domu. Objawy udarów (np.: niedow³ad, pora¿enie, niedoczulica, afazja itd) wymagaj± du¿ego nak³adu pracy ze strony pacjenta, jego bliskich i opiekunów. To nie tylko pacjent choruje, ale ca³a rodzina i wszyscy musz± braæ udzia³ w rehabilitacji poudarowej pacjenta.

Zakres i charakter opieki nad chorym po udarze pomo¿e ustaliæ lekarz lub wykwalifikowana pielêgniarka. Rehabilitant pomo¿e odzyskaæ sprawno¶æ ruchow±.

Wa¿n± czê¶ci± opieki jest edukacja pacjenta i rodziny jak nabieraæ pewno¶ci siebie i pokonywaæ niesprawno¶æ. Pacjent le¿±cy bêdzie wymaga³ znacznie wiêkszego zakresu opieki ni¿ pacjent chodz±cy, samopielêgnuj±cy siê.

Na podstawie skal geriatrycznych pielêgniarka oceni jakie czynno¶ci ¿ycia codziennego pacjent mo¿e wykonaæ sam a które wymagaj± pomocy bliskich.

Chorzy le¿±cy musz± mieæ wdro¿one postêpowanie przeciwodle¿ynowe, polegaj±ce na codziennej pielêgnacji skóry pacjenta, nat³uszczaniu, diecie bogatej w bia³ka, jak najczêstszej zmianie pozycji cia³a w ³ó¿ku- co 1- 2 godziny, a nawet czê¶ciej. Naprzemiennie uk³adamy chorego w pozycji niskiej, wysokiej, na boku lub pochylonej do przodu. Je¿eli odle¿yny ju¿ s±, nale¿y stosowaæ preparaty p/odle¿ynowe, dostêpne w aptece bez recepty.

Wa¿ne jest codzienne utrzymanie cia³a chorego w czysto¶ci. A to oznacza toaletê chorego w ³ó¿ku i higienê jamy ustnej rano, wieczorem i po ka¿dym posi³ku. Równie¿ zmiana pampersów wymaga ka¿dorazowej pielêgnacji skóry.

Je¿eli wystêpuj± zaburzenia w po³ykaniu przygotowujemy pokarmy rozdrobnione, lekko gêste, ciep³e, nie gor±ce, w ma³ych ilo¶ciach, 5-6 razy dziennie, zwracaj±c uwagê aby podczas jedzenia pacjent nie zach³ysn±³ siê. Przy du¿ych zaburzeniach po³ykania lekarz mo¿e zleciæ karmienie przez sondê. Trzeba dbaæ by chory by³ nawodniony. Podajemy ok. 2 litrów p³ynów/na dobê.

Je¿eli krztusi siê, zagêszczamy p³yny kisielem albo budyniem. Mo¿na równie¿ podaæ p³yny przez s³omkê, je¿eli pacjent ma zachowan± funkcjê ssania. Gdy chory mo¿e gry¼æ, zachêcamy go, by rozgryza³ pokarm równie¿ po stronie pora¿onej, aby nie dopu¶ciæ do jej spastyczno¶ci.

Nale¿y pamiêtaæ, i¿ osoba le¿±ca jest nara¿ona równie¿ na zapalenie p³uc, tote¿ trzeba 2 razy dziennie oklepywaæ plecy chorego, w celu pobudzenia kr±¿enia i umo¿liwienia wykrztuszenia zbieraj±cej siê wydzieliny.

Spróbujmy nauczyæ chorego wykonywania prostych æwiczeñ oddechowych - g³êboki wdech, zatrzymanie powietrza przez 2-3 sekundy i wydech, który powinien na¶ladowaæ "dmuchanie materaca". Pozwoli to na uaktywnienie pêcherzyków p³ucnych i zapobiegnie schorzeniom uk³adu oddechowego.

Przy codziennej pielêgnacji pojawia siê pytanie: Jak za³o¿yæ koszulê, by nie uraziæ pacjenta, w jakiej kolejno¶ci zak³adaæ rêkawy? Rozbieraj±c pacjenta zawsze najpierw zdejmujemy koszulê zaczynaj±c od rêkawa rêki zdrowej, bo mamy wiêksze mo¿liwo¶ci manewru, a potem dopiero zdejmujemy rêkaw rêki chorej. Ubieranie tak¿e rozpoczynamy od rêki pora¿onej, ¿eby nie uraziæ chorego, a na koniec zak³adamy rêkaw rêki zdrowej. Ta sama kolejno¶æ dotyczy spodni.

Dzia³ania rehabilitacyjne

Utrata czê¶ci funkcji naszego cia³a spowodowana udarem jest przykrym zdarzeniem, z którym trudno jest siê pogodziæ. Do¶wiadczona opiekunka pomo¿e w radzeniu sobie z czynno¶ciami ¿ycia codziennego, co polepszy jako¶æ ¿ycia pacjenta i wprowadzi u¶miech na jego twarzy, natomiast rehabilitant podejmie dzia³ania przywracaj±ce utracone funkcje.

Pacjent po udarze wymaga nieustannej rehabilitacji. Zapewnienie czêstych wizyt rehabilitantów oznacza du¿e koszty, natomiast miejsce w o¶rodku rehabilitacji nie zawsze jest dostêpne natychmiast. Rehabilitacjê zleca lekarz neurolog, a prowadzi wykwalifikowany rehabilitant. Pewne procedury s± jednak uniwersalne i mo¿emy je wykonywaæ sami w domu, zwracaj±c uwagê na to, aby nie przemêczaæ zbytnio naszego bliskiego chorego. Obejmuj± one takie æwiczenia ruchowe jak:

- delikatne zgiêcia g³owy i skrêty,

- nawracanie i odwracanie koñczyn w stawach,

- odwodzenie i przywodzenie koñczyn,

- wyprostowywanie i zginanie,

- delikatne ruchy rotacyjne stawów,

- zmianê pozycji cia³a,

- siadanie na ³ó¿ku za spuszczonymi nogami,

Stawianie pierwszych kroków powinno odbywaæ siê w obecno¶ci rehabilitanta.

Problemy z mówieniem i pisaniem

Nie zapominajmy, ¿e nasz bliski, po udarze ma problemy z mówieniem, musimy wiêc mu pomóc go zrozumieæ. Jednym z rozwi±zañ bêdzie zrobienie tablicy z literkami, które podopieczny mo¿e wskazywaæ, a my bêdziemy odczytywaæ. W pó¼niejszym etapie tablica bêdzie s³u¿y³a do wskazywania przez nas liter, które chory bêdzie musia³ wypowiadaæ. Ka¿de rozwi±zanie jest dobre, je¿eli bêdzie pomocne.

Równie¿ pisanie zdrow± rêk±(w tym przypadku lew±) mo¿e okazaæ siê pomocne, nawet gdy pocz±tkowo charakter pisma nie bêdzie naj³adniejszy, a stawianie literek oka¿e siê nie lada wyzwaniem. Warto jednak namawiaæ chorego do uczenia siê u¿ywania obecnie zdrowej strony cia³a, poniewa¿ powrót dawnych funkcji ruchowych jest powolny i nie zawsze pe³ny.

Dotyczy to oczywi¶cie osób, które do¶wiadczy³y udaru mózgu po stronie dominuj±cej, czyli dla osób praworêcznych bêdzie to lewa pó³kula mózgu, (dla leworêcznych odwrotnie - prawa bêdzie pó³kul± dominuj±c±). Opiekun zajmuj±cy siê osob± po udarze musi tak¿e zachêcaæ chorego do wysi³ku, rozwi±zywaæ z nim krzy¿ówki, zagadki, rebusy, bawiæ siê w uzupe³nianie brakuj±cych w zdaniach s³ów. Pomocnym bêdzie logopeda, który nauczy chorego wypowiadania g³osek, sylab, a nastêpnie s³ów.

Nasuwa siê pytanie: co siê stanie, gdy udar mózgu u osoby praworêcznej zaatakuje pó³kulê niedominuj±c±(praw±)?

Udar po stronie pó³kuli niedominuj±cej oznacza, ¿e u praworêcznej osoby wyst±pi on po prawej stronie mózgu, a lewa bêdzie sparali¿owana; u leworêcznej bêdzie odwrotnie. Teoretycznie wydawa³oby siê, ¿e nic siê nie stanie, bo przecie¿ bêdziemy normalnie pisaæ praw± rêk±, normalnie mówiæ, czytaæ, je¶æ, itd. To lewa po³owa cia³a bêdzie sparali¿owana - my¶limy wiêc, czym siê martwiæ?

Udar pó³kuli niedominuj±cej mózgu powoduje tzw. zespó³ zaniedbania po³owiczego, który polega na braku akceptacji drugiej po³owy cia³a, w tym wypadku u osoby praworêcznej ignorowana bêdzie w³a¶nie ta sparali¿owana strona - lewa. Objawia siê to tym, i¿ chorzy nie my¶l± o tej stronie cia³a, nie "zauwa¿aj± jej", nie odczuwaj± bod¼ców ze strony pora¿onej. Patrz±c na rêkê mówi±: "to nie moja rêka...". Je¿eli damy im kartkê papieru i poprosimy o narysowanie np. domu, narysuj± tylko jego po³owê; nie zapisz± nawet kartki po stronie niedominuj±cej, pora¿onej. Nie ubior± strony pora¿onej, nie dbaj± o wygl±d po tej stronie; mê¿czy¼ni ogol± tylko po³owê twarzy.

Leczenie polega nie tylko na przywróceniu pacjentowi funkcji ruchowych, ale tak¿e akceptacji pora¿onej po³owy cia³a. Leczenie poszpitalne w ¶rodowisku pacjenta pod okiem wykwalifikowanego personelu domowej opieki jest optymaln± metod± profilaktyki wtórnej udaru mózgu.



Wiêcej o udarze mózgu: Jak rozpoznaæ udar i pomagaæ chorym?



Tekst: House Domowa Opieka